Verhoorbijstand vanaf 1 maart 2016

Op 22 december 2015 heeft de Hoge Raad, kort geëgd, bepaald dat verdachten recht hebben op bijstand van een advocaat tijdens het politieverhoor. Dat recht is al eerder bevestigd in een Europese Richtlijn ”Access to a lawyer”. De verdachte heeft recht op bijstand van een advocaat die over zijn belangen waakt. Deze regeling is nog niet ingevoerd in Nederland. De Minister van Justitie werkt nog aan een wetsvoorstel en een ontwerpbesluit. Maar dat gaat allemaal veel te lang duren. Daarom heeft de Hoge Raad nu bepaald dat die bijstand van een advocaat gegarandeerd is vanaf 1 maart 2016. Maar wat de rol van de advocaat tijdens dat verhoor precies is, dat is nog helemaal niet duidelijk.

 

Actieve rol van de advocaat?

Over de rol van de advocaat tijdens het politieverhoor staat nog niets vast. De Europese richtlijn schrijft een actieve rol voor. De advocaat mag opmerkingen maken. Hij mag zijn cliënt adviseren. De advocaat moet kunnen beschikken over de stukken die ook de politie heeft. Maar in het ontwerpbesluit heeft de minister de advocaat een passieve rol gegeven. Als het aan de Minister ligt, dienen de advocaten tijdens het verhoor stilzwijgend naast hun cliënt te zitten en mogen zij enkel voorafgaand aan en na het verhoor iets zeggen. De advocaat mag alleen ingrijpen als het pressieverbod wordt overtreden. Verder worden, als het aan de minister ligt, advocaten desnoods uit de verhoorkamer verwijderd indien zij zich niet aan deze regels houden. Dit ontwerpbesluit staat daarom op gespannen voet met de EU-richtlijn.

Met het oog op de periode tussen 1 maart 2016 en het gereed komen van een wettelijke regeling, heeft de minister voor de politie een beleidsbrief verspreid met de te volgen werkwijze. De rol van de advocaat is ook daarin heel passief.

De Nederlandse Orde van Advocaten (NOVA) heeft de uitspraak van de Hoge Raad goed bestudeerd en heeft zelf nagedacht over de rol van de advocaat tijdens het politieverhoor. De NOVA heeft voor de advocaten een leidraad opgesteld. Uitgangspunt hierbij is dat de advocaat geen passieve toeschouwer is, maar een actieve rechtsbijstandverlener, zoals de Europese Richtlijn het bedoelt. Dit houdt in dat de advocaat tijdens het verhoor alles moet kunnen doen wat hij in het belang acht van de verdediging van zijn cliënt. Dit behoort hij te doen binnen de grenzen van het gedragsrecht en met respect voor de positie van de verhoorders en het feit dat de regie tijdens het verhoor bij de politie ligt.

 

Belang van de advocaat bij het verhoor

De aanwezigheid van een advocaat bij het politieverhoor is belangrijk voor de verdachte. De verklaring(en) die de verdachte op het politiebureau aflegt, zullen vaak maanden later worden gebruikt in het strafproces. De verklaringen vormen bewijs in de strafzaak. De rechter hecht vaak meer waarde aan verklaringen die de verdachte eerder tegenover de politie heeft afgelegd, dan aan een daarvan afwijkende verklaring die de verdachte ter zitting aflegt.

De advocaat moet er op toezien dat het verhoor correct verloopt en dat de verdachte niet onnodig onder druk wordt gezet. De advocaat houdt in de gaten of de verdachte de vragen van de politie wel goed begrijpt.

De advocaat ziet er ook op toe dat de verklaring van de verdachte, precies zo wordt vastgelegd in het proces-verbaal van het verhoor. De politie vat vaak de afgelegde verklaringen samen in eigen woorden. Soms worden er juridische termen gebruikt die de verdachte niet eens begrijpt. Bekend is ook het voorbeeld van een schriftelijke en ondertekende verklaring in prachtige Nederlandse zinnen, van een verdachte uit Afrika die amper de Nederlandse taal machtig is en niet kan lezen.

 

Hoe moet dat nu in de praktijk?

Voor de politie is de aanwezigheid van een advocaat tijdens het verhoor een heel vreemd verschijnsel. In de eigen vertrouwde werkomgeving, waarin agenten boeven vangen en verhoren afnemen, moet nu een advocaat worden toegelaten! En die advocaat gaat tijdens het verhoor opmerkingen maken en de verdachte helpen!

Bovendien hebben strafrechtadvocaten drukke agenda’s en zittingen en afspraken met cliënten. Wanneer heeft die advocaat nu tijd om bij dat verhoor aanwezig te zijn ? Want als de verdachte wil dat de advocaat bij het verhoor aanwezig is, dan gaat het verhoor niet door zonder de advocaat.

Vaak duren verhoren enkele uren en worden verdachten meerdere keren en op meerdere dagen verhoord. En het zijn vaak die latere verhoren waarin de feiten duidelijk op tafel komen. De advocaat moet dus niet alleen het eerste verhoor bijwonen, maar ook de vervolgverhoren.

Belangrijk is dat de politie tijdens het verhoor haar werk kan blijven doen. Tijdens het verhoor van de verdachte is de politie de baas. De politie bepaalt de orde tijdens het verhoor.

Als de advocaat tijdens het verhoor meent dat het tijd is voor een schorsing van het verhoor en overleg wil met de verdachte, dan vraagt hij om een schorsing. Dan zal het verhoor wel worden geschorst. Maar als de advocaat ieder kwartier om een schorsing vraagt, dan verstoort hij daarmee het verloop van het verhoor.

Als de advocaat tijdens het verhoor opmerkt dat de verdachte een vraag waarschijnlijk niet goed heeft begrepen, dan zal de vraag wel opnieuw en duidelijker worden gesteld. Maar als de advocaat bij iedere vraag opspringt en roept dat de verdachte de vraag niet geeft begrepen, dan verstoord hij de orde tijdens het verhoor. En dat mag niet.

Je kunt als advocaat aan het einde van het verhoor opmerkingen maken over het verloop van het verhoor. Bijvoorbeeld dat je meent dat de politie onnodig veel druk heeft uitgeoefend op de verdachte of dat de verdachte zich tien keer achtereen op zijn zwijgrecht heeft beroepen, maar onder druk van de politie de elfde keer toch een antwoord heeft gegeven. En die opmerkingen worden dan genoteerd. Dan kan de rechter, maanden later op zitting, van die opmerkingen kennis nemen en de waarde van de verklaring beoordelen.

Toch is dat heel wat anders dan echt opkomen voor je cliënt, ten koste van alles. Want dat is de taak van de advocaat. Maar die rol krijgt de advocaat niet tijdens het politieverhoor. Dan is het misschien veel beter om standaard alle verhoren op te nemen. Dan hoeft de advocaat niet bij het verhoor aanwezig te zijn. Dan kunnen we later, op kantoor en in de rechtszaal, zien en horen hoe het verhoor heeft plaatsgevonden en of er onregelmatigheden hebben plaatsgevonden. Maar het opnemen van het politieverhoor is nog helemaal niet aan de orde. Daar wil de minister ook niet aan.

Bart van Mens